Tháp ngà là gì? Ý nghĩa trong học thuật và nghiên cứu

Tháp ngà là gì?

"Tháp ngà" (tiếng Anh: Ivory Tower) là một thuật ngữ ẩn dụ thường được sử dụng để mô tả trạng thái sống tách biệt, xa rời thực tế, hoặc môi trường học thuật cô lập với thế giới bên ngoài. Thuật ngữ này thường được dùng để chỉ những người trí thức, học giả hoặc nghệ sĩ sống trong môi trường biệt lập, chỉ quan tâm đến những vấn đề lý thuyết, mà ít quan tâm hoặc hiểu rõ các vấn đề thực tế của xã hội.

Nguồn gốc của thuật ngữ "Tháp ngà"

Thuật ngữ "Tháp ngà" bắt nguồn từ Kinh thánh (Cựu Ước), cụ thể là trong bài "Bài ca của Solomon" (Song of Solomon), mô tả một vẻ đẹp thuần khiết và cao quý, biểu tượng cho sự thanh tao và tách biệt. Cụm từ này xuất hiện lần đầu tiên dưới dạng văn học hiện đại vào thế kỷ 19, bởi nhà văn Pháp Charles-Augustin Sainte-Beuve, người dùng cụm từ "tour d'ivoire" trong một bài thơ năm 1837 để nói về trạng thái cô lập lý tưởng của nhà thơ.

Sau đó, thuật ngữ này được phổ biến rộng rãi qua văn học, nghệ thuật, đặc biệt là qua tác phẩm của các nhà phê bình văn hóa, nghệ thuật và xã hội học. Xem thêm thông tin chi tiết tại Britannica - Ivory Tower.

Ý nghĩa và cách sử dụng trong xã hội hiện đại

Trong xã hội hiện đại, "tháp ngà" thường mang hàm ý tiêu cực hoặc châm biếm khi ám chỉ những cá nhân hay tổ chức, đặc biệt là giới học thuật, đang tách biệt hoàn toàn khỏi thực tế cuộc sống, các vấn đề xã hội, kinh tế, hay chính trị đang diễn ra hàng ngày.

Nhiều người coi việc sống trong "tháp ngà" là biểu hiện của sự lẩn tránh trách nhiệm xã hội hoặc thờ ơ trước những vấn đề mà cộng đồng phải đối mặt. Thông thường, thuật ngữ này được sử dụng trong bối cảnh chỉ trích nhằm kêu gọi các nhà khoa học, trí thức, hay nghệ sĩ cần chủ động tham gia hơn vào các vấn đề thực tế của xã hội.

"Tháp ngà" trong học thuật và nghiên cứu

Trong lĩnh vực giáo dục và nghiên cứu khoa học, "tháp ngà" được dùng để mô tả những người làm nghiên cứu lý thuyết thuần túy, xa rời các ứng dụng thực tế hoặc các nhu cầu thiết thực của xã hội. Ví dụ, một số nhà nghiên cứu khoa học cơ bản, các nhà lý luận triết học, văn học hoặc các ngành khoa học xã hội đôi khi bị xem là sống trong "tháp ngà" vì họ ít tương tác với cộng đồng bên ngoài hoặc công việc của họ không có giá trị ứng dụng trực tiếp rõ ràng.

Tuy nhiên, một số học giả lại lập luận rằng "tháp ngà" là cần thiết để đảm bảo tính khách quan, tự do tư duy và sáng tạo trong nghiên cứu khoa học và học thuật. Điều này cho phép các nhà nghiên cứu khám phá tri thức mới một cách độc lập, không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố chính trị, kinh tế hay xã hội. Tham khảo thêm tại bài viết trên trang JSTOR - Ivory Tower vs. Real World.

Những tranh luận xung quanh khái niệm "Tháp ngà"

Khái niệm "tháp ngà" luôn gây ra nhiều tranh luận trong cộng đồng học thuật và xã hội. Một số quan điểm cho rằng giới trí thức cần có trách nhiệm nhiều hơn với xã hội, phải gắn nghiên cứu lý thuyết với thực tiễn để tạo ra giá trị hữu ích trực tiếp. Điều này đồng nghĩa với việc phá vỡ "tháp ngà" để trở nên gần gũi và hữu ích hơn với cộng đồng.

Ngược lại, nhiều ý kiến khác lại nhấn mạnh tầm quan trọng của "tháp ngà" như một biểu tượng của sự độc lập về trí tuệ và sáng tạo. Theo họ, chính sự độc lập này là yếu tố quan trọng nhất để tạo ra những tư tưởng lớn, có khả năng thay đổi nền tảng của tri thức và văn hóa nhân loại.

"Tháp ngà" trong văn học và nghệ thuật

Trong văn học và nghệ thuật, "tháp ngà" cũng là hình tượng thường xuyên được sử dụng để miêu tả sự sáng tạo nghệ thuật độc lập, thuần khiết nhưng đôi khi lại có phần lãng mạn và lý tưởng hóa thái quá. Các nghệ sĩ và nhà văn thường bị chỉ trích là sống trong "tháp ngà" khi họ không quan tâm đến các vấn đề xã hội, mà chỉ theo đuổi nghệ thuật vì mục đích nghệ thuật.

Điển hình, nhiều nhà thơ và nghệ sĩ thời kỳ Lãng mạn ở châu Âu vào thế kỷ 18-19 từng được cho là sống trong "tháp ngà" vì thái độ tránh xa thực tế xã hội để theo đuổi lý tưởng sáng tạo của riêng mình. Xem thêm ví dụ tại Poetry Foundation - The Ivory Tower of Romanticism.

Kết luận

"Tháp ngà" vừa là một thuật ngữ văn hóa, vừa là một khái niệm triết học xã hội mang nhiều ý nghĩa biểu tượng. Mặc dù thường mang hàm ý phê phán việc sống xa rời thực tế, "tháp ngà" đôi khi cũng là không gian cần thiết để phát triển tri thức mới và sáng tạo nghệ thuật một cách độc lập.

Việc có nên phá vỡ hay giữ vững "tháp ngà" vẫn là chủ đề tranh luận chưa có hồi kết, phản ánh mâu thuẫn cơ bản giữa tư duy độc lập và trách nhiệm xã hội, giữa lý thuyết và thực tiễn trong thế giới ngày nay.